Choć większość młodych ludzi kojarzy szkołę z obowiązkiem do 16-tego roku życia, niewielu zdaje sobie sprawę, że zgodnie z polskim prawem oświatowym obowiązek nauki trwa aż do ukończenia 18 lat. Na podstawie bazy danych systemu informacji oświatowej (SIO) z dnia 8 kwietnia 2025 r., na koniec lat szkolnych 2024/2025 i 2025/2026, tj. w dniach 31 sierpnia 2025 r. oraz 31 sierpnia 2026 r., liczba absolwentów w branżowych szkołach I stopnia (dalej również BS I), którzy będą podlegali obowiązkowi nauki będzie wynosiła 30 519 osób – w roku szkolnym 2024/2025 oraz 37 007 osób – w roku szkolnym 2025/2026.[1]
Zgodnie z art. 36 ust. 9 ustawy z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe[2] po ukończeniu szkoły podstawowej obowiązek nauki spełnia się przez:
- uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadpodstawowej;
- realizowanie przygotowania zawodowego u pracodawcy zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 28.05.1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania
Co to oznacza w praktyce? I co mają zrobić uczniowie Branżowych Szkół I stopnia (BSI), którzy kończą edukację zawodową przed osiągnięciem pełnoletniości ? Odpowiedź wcale nie jest tak oczywista, jak mogłoby się wydawać.
Przyjrzyjmy się możliwym ścieżkom spełniania tego obowiązku – nie tylko w murach szkoły.
Nauka obowiązkowa – ale niekoniecznie szkolna
Zgodnie z art. 70 Konstytucji RP oraz ustawą z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe[3], obowiązek nauki trwa do ukończenia 18. roku życia. Może być realizowany w różnej formie – nie tylko poprzez uczęszczanie do szkoły, ale również poprzez inne, ustawowo dopuszczalne pozaszkolne formy kształcenia. Po ukończeniu 16. roku życia młody człowiek wciąż nie może „porzucić” nauki – ale nie musi już uczęszczać do typowej szkoły. Problem pojawia się jednak wtedy, gdy uczeń Branżowej Szkoły I stopnia – najczęściej kształcący się w trybie dualnym, łącząc naukę z pracą – kończy szkołę mając np. 17 lat. Formalnie nie może jeszcze opuścić systemu edukacji, ale jego szkoła się kończy. Co wtedy ?
Branżowa Szkoła I stopnia – ścieżka krótsza, ale nie ostateczna
Branżowe Szkoły I stopnia kształcą uczniów w konkretnym zawodzie, oferując przygotowanie praktyczne (w formie zajęć praktycznych min. u pracodawcy) i naukę przedmiotów ogólnych. Ich celem jest przygotowanie młodzieży do wejścia na rynek pracy – obecnie często już w wieku 17 lat.Jeśli jednak absolwent takiej szkoły nie ukończył 18 lat, to jego edukacyjna droga jeszcze się nie kończy. Musi on nadal realizować obowiązek nauki – na kilka różnych sposobów. I tutaj pojawia się miejsce na elastyczne formy kształcenia.
WARIANTY SPEŁNIANIA OBOWIĄZKU NAUKI PO BSI
1. Zatrudnienie jako młodociany pracownik z jednoczesnym dokształcaniem
Polskie prawo dopuszcza możliwość zatrudnienia młodocianych (osób od 15 do 18 roku życia), pod warunkiem że łączą pracę z kontynuowaniem edukacji. W praktyce wygląda to tak:
- uczeń odbywa przygotowanie zawodowe u pracodawcy,[4]
- równolegle uczestniczy w zajęciach teoretycznych – np. w BSI lub w innej formie,
- spełnia tym samym obowiązek nauki.
Ważne: pracodawca jest zobowiązany zapewnić możliwość nauki, a gmina monitoruje spełnianie obowiązku.
2. Kontynuacja nauki w szkole
Dla osób, które nie chcą już uczestniczyć w tradycyjnych zajęciach szkolnych, ale nadal muszą spełnić obowiązek nauki najprostszym rozwiązaniem jest pozostanie w systemie szkolnym:
- uczeń może kontynuować naukę, przechodząc np. do Branżowej Szkoły II stopnia (jeśli ukończył BSI),
- może też zapisać się do liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, szczególnie jeśli zamierza zdobyć maturę.
Ten wariant sprawdza się u uczniów, którzy chcą łączyć edukację z dalszym kształceniem ogólnym.
3.Praktyka absolwencka dla pracowników młodocianych i nie tylko
Jest to rozwiązanie przyjęte w zmodyfikowanej ustawie o rynku pracy i służbach zatrudnienia które umożliwia niepełnoletnim absolwentom branżowej szkoły I stopnia realizację (w formie praktyk absolwenckich) wyuczonego zawodu do momentu uzyskania przez nich pełnoletności, oraz uznanie ww. działania za spełnienie przez te osoby obowiązku nauki. W obecnym stanie prawnym pracownikiem młodocianym jest osoba pozostająca w stosunku pracy, która ukończyła 15 i nie skończyła 18 roku życia (art. 190 § 1 Kodeksu pracy).W oparciu o podpisaną w dniu 10 kwietnia br. przez Prezydenta RP nowelizacja ustawy o rynku pracy i służbach zatrudnienia[5] przewiduje m.in. wprowadzenie z inicjatywy MEN zmian w ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe[6] polegających na umożliwieniu uczniowi, który ukończył szkołę ponadpodstawową przed ukończeniem 18. roku życia, spełnianie obowiązku nauki przez uczęszczanie na praktykę absolwencką, o której mowa w ustawie z dnia 17 lipca 2009 r. o praktykach absolwenckich[7].W konsekwencji, wyżej wymieniona ustawa wprowadza również zmiany w ustawie o praktykach absolwenckich, zgodnie z którymi niepełnoletni praktykant, który ukończył szkołę ponadpodstawową i spełnia obowiązek nauki przez uczęszczanie na praktykę absolwencką może odbywać tę praktykę, aż do momentu ukończenia przez niego 18. roku życia. Zatem po ukończeniu nauki zawodu absolwent BS I będzie mógł odbywać u pracodawcy (np. tego samego pracodawcy, u którego odbywał przygotowanie zawodowe) praktykę absolwencką. Pracodawcy, który zawarł umowę z praktykantem, o którym mowa powyżej, przysługiwać będzie dofinansowanie – ze środków Funduszu Pracy – kosztów praktyki w wysokości 250 zł za każdy pełny miesiąc praktyki, jeżeli praktyka została zrealizowana w wymiarze co najmniej 120 godzin miesięcznie. Opisane rozwiązanie przyjęte w ustawie o rynku pracy i służbach zatrudnienia umożliwia niepełnoletnim absolwentom Branżowej Szkoły I Stopnia realizację (w formie praktyk) wyuczonego zawodu do momentu uzyskania przez nich pełnoletności, oraz uznanie ww. działania za spełnienie przez te osoby obowiązku nauki.
4. Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe – elastyczna forma edukacji ustawicznej
To coraz popularniejsza forma kontynuowania nauki po zakończeniu branżowej szkoły. Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe (KKZ) są pozaszkolną formą kształcenia ustawicznego (art. 117 ust. 1a. p.o.), prowadzone zgodnie z podstawą programową i organizowane min. przez Centra Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego które umożliwiają zdobycie dodatkowej (nowej ) konkretnej kwalifikacji zawodowej.
Ich zalety to:
- elastyczność – KKZ-ty często odbywają się w trybie weekendowym lub wieczorowym,
- praktyczność – skupiają się na kompetencjach zawodowych, bez nadmiaru teorii,
- uznawalność – kończą się egzaminem potwierdzającym kwalifikacje w zawodzie.
Jeśli KKZ trwa w sposób ciągły i systematyczny, a uczestnik jest formalnie zapisany do jednostki edukacyjnej, to udział w KKZ może być uznany za realizację obowiązku nauki[8] jeśli :
- kurs kończy się egzaminem potwierdzającym kwalifikacje w zawodzie,
- kurs realizowany jest w formie umożliwiającej systematyczną naukę (nie np. tylko zdalnie i nieregularnie),
- uczestnik ma status słuchacz lub uczestnika kursu zorganizowanego przez jednostkę systemu oświaty zgodnie z harmonogramem i programem nauczania zawodu.
Na podstawie § 4 r.p.p.sz.d. [9]obowiązek nauki przez uczęszczanie na Kwalifikacyjny Kurs Zawodowy może realizować osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową oraz:
- ma opóźnienie w cyklu kształcenia związane z sytuacją życiową lub zdrowotną uniemożliwiającą lub znacznie utrudniającą podjęcie lub kontynuowanie nauki w szkole ponadpodstawowej dla młodzieży albo uniemożliwiającą lub znacznie utrudniającą realizowanie, zgodnie z przepisami w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania, przygotowania zawodowego u pracodawcy lub
- przebywa w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym, schronisku dla nieletnich lub okręgowym ośrodku wychowawczym.
Organizację KKZ-ów określa rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z 6.10.2023 r. w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych – dalej r.k.u. w oparciu o wymagania wstępne wobec uczestników KKZ-tu (min. wieku ) które określone są w programie nauczania (§ 26 ust. 1 pkt 3 r.k.u.). W przypadku niektórych kwalifikacji wymagania wobec uczestników określa również rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 15.02.2019 r
Warunek? Muszą być prowadzone przez placówki posiadające uprawnienia oświatowe i zapewniające ewidencję uczestnictwa.
Co grozi za niespełnianie obowiązku nauki ?
Nie każdy młody człowiek wie, że obowiązek nauki jest egzekwowany administracyjnie. Gminy prowadzą ewidencję osób w wieku 16–18 lat i weryfikują, czy kontynuują one naukę. Jeśli nie – rodzice lub opiekunowie mogą być wezwani do złożenia wyjaśnień, a w skrajnych przypadkach nawet ukarani grzywną.Dlatego tak ważne jest, by po zakończeniu BSI – jeśli nie mamy jeszcze 18 lat – zadbać o formalne zapisanie się do szkoły, kursu lub innej formy edukacji.
Edukacyjna elastyczność – konieczność czy szansa?
Wydłużenie obowiązku nauki do 18. roku życia często bywa traktowane jako przykry obowiązek, który ogranicza swobodę młodzieży. Ale warto spojrzeć na to inaczej: jako szansę na dodatkowe kwalifikacje, na lepszy start zawodowy lub dalsze kształcenie. Szczególnie Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe mogą okazać się kluczem do szybkiego zdobycia zawodu lub rozszerzenia już zdobytej wiedzy – bez konieczności uczęszczania do typowej szkoły. W dobie rynku pracy, który coraz bardziej ceni kompetencje praktyczne, takie elastyczne formy edukacji mogą być znacznie bardziej opłacalne niż klasyczne ścieżki szkolne. A co najważniejsze – pozwalają spełnić obowiązek nauki bez rezygnacji z pracy lub innych planów życiowych.
Podsumowanie
Dla uczniów Branżowych Szkół I stopnia, którzy kończą szkołę przed osiągnięciem 18 lat, obowiązek nauki nie musi oznaczać powrotu do ławki szkolnej. System oświaty w Polsce oferuje dziś wiele różnych ścieżek – od Kwalifikacyjnych Kursów Zawodowych, przez szkoły dla dorosłych, po zatrudnienie z dokształcaniem. Ważne jednak, by wybrana forma była zgodna z przepisami i odpowiednio udokumentowana. Spełnienie obowiązku nauki to nie tylko kwestia prawa – to także realna inwestycja w przyszłość młodego człowieka.
[1] https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=DFZHDU
[2] Dz.U.2024.737 t.j. z dnia 2024.05.16
[3] Dz. U. z 2024 r. poz. 737, z późn. zm.
[4] Rozporządzenie Rady Ministrów z 28.05.1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania
[5] https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/druk.xsp?nr=948.
[6] Dz. U. z 2024 r. poz. 737, z późn. zm.
[7] Dz. U. z 2018 r. poz. 1244.
[8] https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=DFQJ6B
[9] Dz.U.2023.2656 t.j. z dnia 2023.12.08
Artur Kowalski– redaktor naczelny KZ
Na podstawie:
