Instytut Badań Edukacyjnych przedstawił do konsultacji społecznych kolejną wersję dokumentu „Profil Absolwenta i Absolwentki szkoły ponadpodstawowej”. To kompleksowe opracowanie ma za zadanie wskazać, kim powinien być i jakie kompetencje powinien posiadać młody człowiek kończący szkołę średnią – niezależnie od wybranego typu szkoły oraz wyznaczyć kierunek dalszych zmian w edukacji.
W obliczu dynamicznych zmian społecznych, technologicznych i klimatycznych edukacja staje przed nowym wyzwaniem: jak przygotować młodych ludzi nie tylko do dynamicznych zmian na rynku pracy, ale też do świadomego, odpowiedzialnego i aktywnego życia społecznego? Nowy ,docelowy dokument opracowany przez ekspertów edukacyjnych ma być odpowiedzią na te wyzwania.
Konsultacje społeczne – czas na głos środowiska edukacyjnego
Warto podkreślić, że opublikowany profil to wersja z i do konsultacji – autorzy zachęcają nauczycieli, dyrektorów, rodziców, uczniów i ekspertów do dzielenia się uwagami i propozycjami. To szansa, by dokument, który ma wpływać na przyszłość edukacji, powstał w dialogu i z uwzględnieniem różnorodnych perspektyw pod warunkiem że stanie się w pełni transparentny z dostępem do wszystkich narzędzi które były wykorzystywane w czasie prac (badania,ankiety itd.) by można ją nazwać zmianą współprojektowaną.
Nie tylko wiedza – przede wszystkim kompetencje i wartości
Profil absolwenta został opracowany w oparciu o nowoczesne trendy w oświacie i pedagogice – zamiast skupiać się wyłącznie na wiedzy przedmiotowej, autorzy postawili na kompetencje ogólne i postawy, które mają przygotować młodego człowieka do życia w złożonym świecie.
Wśród kluczowych kompetencji wymienia się:
- krytyczne myślenie i rozwiązywanie problemów,
- odpowiedzialność i samodzielność w działaniu,
- umiejętność współpracy i komunikacji,
- umiejętność uczenia się przez całe życie,
- zaangażowanie obywatelskie i etyczne.
Czy tylko taki zestaw umiejętności ma odpowiadać na realne potrzeby społeczne i zawodowe XXI wieku – zarówno w kontekście globalnym, jak i lokalnym?
Jakie Kompetencje kluczowe są obecnie poszukiwane na rynku pracy w 2025 roku ?
W kontekście dynamicznych zmian na rynku pracy, szczególnie w obliczu postępu technologicznego i automatyzacji, pracodawcy poszukują u kandydatów następujących umiejętności [1]:
- Myślenie analityczne: Zdolność do interpretacji danych, rozwiązywania złożonych problemów i podejmowania świadomych decyzji. Economista
- Kreatywność: Umiejętność generowania nowych pomysłów i wprowadzania innowacyjnych rozwiązań. Economista
- Znajomość technologii[2]: Biegłość w obszarach takich jak sztuczna inteligencja, analiza danych czy cyberbezpieczeństwo. listapracownikow.pl
- Elastyczność i zdolność adaptacji: Umiejętność szybkiego dostosowywania się do zmieniających się warunków i wymagań zawodowych. listapracownikow.pl
- Praca zespołowa i komunikacja: Efektywne współdziałanie w zespole, zarówno w środowisku tradycyjnym, jak i zdalnym. listapracownikow.pl
- Ciągłe uczenie się: Gotowość do nieustannego poszerzania wiedzy i doskonalenia umiejętności w odpowiedzi na ewoluujące potrzeby rynku. Economista
Wychowanie do odpowiedzialności, a nie tylko do rynku pracy
Dokument podkreśla też rolę szkoły jako miejsca kształtowania postaw – niezależności, empatii, troski o wspólne dobro i środowisko naturalne. Absolwent i absolwentka to nie tylko przyszli pracownicy, ale również obywatele, członkowie wspólnot, twórcy kultury i osoby odpowiedzialne za swoje wybory życiowe. Taka filozofia wychowania nawiązuje do holistycznego podejścia edukacyjnego, w którym rozwój osobisty, etyczny i społeczny jest równie ważny, co rozwój intelektualny i zawodowy.
Uniwersalność profilu – czy wystarczający dla technikum i szkoły branżowej ?
Choć dokument ma charakter ogólny, jego autorzy wyraźnie zaznaczają, że profil ma być elastyczny i możliwy do dostosowania do różnych ścieżek edukacyjnych: liceów ogólnokształcących, techników i branżowych szkół I stopnia. Profil ten docelowo powinien również odzwierciedlać najnowsze umiejętności pożądane na rynku pracy.
Przygotowanie profilu absolwenta technikum i branżowej szkoły I stopnia wymaga uwzględnienia aktualnych przepisów oświatowych szczególnie kompetencji personalnychi społecznych zawartych w podstawach programowych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r., podstawy programowe kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego obejmują m.in. jednostkę efektów kształcenia dotyczącą kompetencji personalnych i społecznych. Od roku 2012 umiejętności te (KPS) były kształtowane przez nauczycieli wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia zawodowego gdzie celem jest przygotowanie absolwentów do efektywnej współpracy w zespole, odpowiedzialności za powierzone zadania oraz adaptacji do zmieniających się warunków pracy.
Jaki profil absolwenta szkoły ponadpodstawowej branżowej, zawodowej ?
Tworząc profil absolwenta, istotne jest połączenie wymagań formalnych określonych w przepisach oświatowych z dynamicznie zmieniającymi się potrzebami rynku pracy. Tylko w ten sposób możliwe jest przygotowanie absolwentów do skutecznego funkcjonowania w nowoczesnym środowisku zawodowym. Absolwent szkoły ponadpodstawowej powinien być przygotowany do dalszej edukacji, pracy zawodowej oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Współczesny rynek pracy wymaga nie tylko specjalistycznych kwalifikacji zawodowych, ale także umiejętności adaptacji, pracy zespołowej, przedsiębiorczości i ciągłego doskonalenia.
Absolwent szkoły ponadpodstawowej (technikum lub branżowej szkoły I stopnia) powinien posiadać kompetencje umożliwiające mu skuteczne funkcjonowanie na rynku pracy oraz w społeczeństwie. Profil ten powinien opierać się na już istniejących Kompetencjach Personalnych i Społecznych oraz Organizacji Małych Zespołów i wzorować się na Polskiej Ramie Kwalifikacji oraz podstawach programowych (celach kształcenia zawodowego), oraz wytycznych dokumentów strategicznych takich jak: Polityka Cyfrowej Transformacji Edukacji – 2024–2035 czy Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030 ( ZSU 2030) oraz aktualnych przepisach oświatowych i wymaganiach rynku pracy.
PROPOZYCJA METODOLOGII TWORZENIA PROFILU ABSOLWENTA SZKOŁY PONADPODSTAWOWEJ (TECHNIKUM LUB BRANŻOWEJ SZKOŁY I STOPNIA)
Absolwent szkoły ponadpodstawowej (technikum lub branżowej szkoły I stopnia) powinien posiadać kompetencje umożliwiające mu skuteczne funkcjonowanie na rynku pracy oraz w społeczeństwie. Tworząc profil absolwenta, istotne jest połączenie wymagań formalnych określonych w przepisach oświatowych z dynamicznie zmieniającymi się potrzebami rynku pracy. Tylko w ten sposób możliwe jest przygotowanie absolwentów do skutecznego funkcjonowania w nowoczesnym środowisku zawodowym.
Proponujemy opracowanie metodologii tworzenia profilu absolwenta szkoły ponadpodstawowej, dedykowanej technikum i branżowej szkole I stopnia w pięciu etapach.
Etap I. Analiza podstaw programowych: Dokładne zapoznanie się z efektami kształcenia określonymi w podstawach programowych dla danego zawodu, ze szczególnym naciskiem na kompetencje personalne i społeczne oraz OMZ.
Etap II. Identyfikacja potrzeb rynku pracy: Śledzenie aktualnych trendów i prognoz dotyczących pożądanych umiejętności, korzystając z raportów takich jak „The Future of Jobs 2023” czy analiz krajowych.
Etap III. Konsultacje z pracodawcami: Współpraca z lokalnymi przedsiębiorstwami w celu zrozumienia ich oczekiwań wobec absolwentów oraz dostosowania programu nauczania do realnych potrzeb rynku.
Etap IV. Integracja kompetencji: Włączenie do programu nauczania modułów rozwijających zarówno umiejętności techniczne, jak i miękkie, takie jak praca zespołowa, komunikacja czy zarządzanie czasem.
Etap V. Ewaluacja i aktualizacja: Regularne monitorowanie skuteczności programu kształcenia oraz wprowadzanie niezbędnych modyfikacji w odpowiedzi na zmieniające się warunki na rynku pracy.
OBAWY PODCZAS WDRAŻANIA PROFILU ABSOLWENTA
Profil absolwenta szkół ponadpodstawowych dedykowany dla technikum lub branżowej szkoły I i II stopnia powinien powstać w oparciu o Polskie Ramy Kwalifikacji i KPS (Kompetencje Personalne i Społeczne oraz OMZ ) ma wiele zalet, ale również pewne wady, które mogą wpływać na jego praktyczne przygotowanie do rynku pracy.
Oto główne obawy podczas przyszłego wdrażania profilu absolwenta wraz z wyjaśnieniem stanowiska.
- Niedostateczna adaptacja do zmieniającego się rynku pracy
- Programy kształcenia często nie nadążają za dynamicznymi zmianami na rynku pracy.
- Brak aktualizacji i ewaluacji kompetencji może prowadzić do niedostosowania absolwentów do realnych potrzeb pracodawców.
- Nierównomierny rozwój Kompetencji Personalnych i Społecznych (KPS)
Część absolwentów może mieć silnie rozwinięte kompetencje techniczne, ale słabsze umiejętności miękkie (np. komunikacja, praca zespołowa). W niektórych zawodach nacisk na samodzielność może prowadzić do trudności w pracy zespołowej.
Obecnie Kompetencje Personalne i Społeczne (KPS) oraz Organizacja Małych Zespołów (OMZ) odgrywają kluczową rolę w przygotowaniu absolwentów do wejścia na rynek pracy. Jednak ich rozwój w programach kształcenia zawodowego jest często nierównomierny, co prowadzi do trudności w adaptacji do realnych warunków zawodowych.
Nacisk na kompetencje techniczne kosztem umiejętności miękkich
- W wielu programach kształcenia zawodowego priorytetem jest nauka praktycznych umiejętności związanych z wykonywaniem konkretnego zawodu.
- Umiejętności miękkie, takie jak komunikacja, umiejętność pracy w zespole, rozwiązywanie problemów czy kreatywność, są traktowane drugoplanowo.
- Absolwenci często są świetnie przygotowani technicznie, ale mają trudności
w nawiązywaniu relacji z klientami, współpracownikami czy przełożonymi.
Przykład: Mechanik samochodowy może doskonale znać się na naprawach, ale jeśli nie potrafi jasno komunikować się z klientem i wyjaśnić zakresu wykonanej pracy, może mieć trudności w prowadzeniu własnego warsztatu lub utrzymaniu klientów.
Problemy z pracą zespołową
- W wielu zawodach szczególnie w rzemieślniczych wymagana jest współpraca z innymi pracownikami, ale edukacja zawodowa często kładzie nacisk na samodzielne wykonywanie zadań.
- Brak doświadczenia w pracy zespołowej może prowadzić do konfliktów w miejscu pracy lub problemów z efektywną komunikacją.
- Uczniowie nie zawsze są uczeni rozwiązywania konfliktów i kompromisów w pracy zespołowej.
Przykład: Kucharz pracujący w restauracji musi efektywnie współpracować z kelnerami i innymi kucharzami. Jeśli nie potrafi działać w grupie pod presją czasu, jego praca może negatywnie wpłynąć na funkcjonowanie całej kuchni.
Zbyt duży nacisk na podporządkowanie zamiast inicjatywy
- Tradycyjny model nauczania zawodowego często bazuje na wykonywaniu poleceń nauczyciela lub instruktora.
- Uczniowie nie są wystarczająco zachęcani do podejmowania samodzielnych decyzji i inicjatywy w pracy.
- W efekcie absolwenci mogą mieć trudności z dostosowaniem się do sytuacji wymagających elastyczności i samodzielnego myślenia.
Przykład: Stolarz może być świetny w wykonywaniu standardowych projektów, ale jeśli klient poprosi go o kreatywne rozwiązanie lub niestandardowe dostosowanie mebla, może czuć się niepewnie i nie wykazać inicjatywy.
Brak świadomości znaczenia kompetencji miękkich
- W edukacji zawodowej często brakuje zajęć rozwijających umiejętności interpersonalne.
- Uczniowie mogą nie zdawać sobie sprawy, jak bardzo kompetencje miękkie wpływają na ich sukces zawodowy.
- Brak nacisku na rozwój samoświadomości, umiejętności autoprezentacji czy negocjacji może utrudniać znalezienie pracy.
Przykład: Fryzjer, który nie potrafi dobrze obsługiwać klienta i prowadzić rozmowy w salonie, może stracić klientów na rzecz bardziej komunikatywnych konkurentów.
Nierównomierny rozwój kompetencji KPS sprawia, że absolwenci są dobrze przygotowani do wykonywania zawodu pod względem technicznym, ale mogą mieć trudności w codziennej pracy z klientami, współpracownikami i przełożonymi. Wprowadzenie większego nacisku na rozwój umiejętności miękkich w kształceniu zawodowym mogłoby znacząco poprawić ich szanse na rynku pracy.
- Problemy z samodzielnością i odpowiedzialnością
- KPS zakłada rozwój samodzielności, ale w praktyce wielu absolwentów może mieć trudności z podejmowaniem decyzji w rzeczywistych warunkach pracy.
- Brak rzeczywistych sytuacji zawodowych w toku edukacji może powodować niepewność w podejmowaniu odpowiedzialności.
- Niewystarczająca praktyczna nauka radzenia sobie ze stresem
- Egzaminy zawodowe i oceny nie zawsze w pełni odzwierciedlają realne sytuacje stresowe w pracy zawodowej.
- Absolwenci mogą mieć trudności z adaptacją do presji czasu i wymagań pracodawców.
- Niedostateczny rozwój umiejętności interpersonalnych
- W wielu branżach np. rzemieślniczych kluczowe są umiejętności obsługi klienta, negocjacji i komunikacji, które mogą być słabiej rozwinięte.
- Skupienie na aspekcie technicznym może powodować brak umiejętności współpracy i pracy w zespole.
- Trudności w kreatywnym rozwiązywaniu problemów
- KPS kładzie nacisk na zdolność rozwiązywania problemów, ale tradycyjne metody nauczania mogą ograniczać kreatywność absolwentów.
- W wielu przypadkach brak elastycznego podejścia do wyzwań zawodowych.
- Niedostosowanie do wymagań cyfryzacji
- W niektórych zawodach szczególnie rzemieślniczych, rozwój umiejętności cyfrowych nie jest dostatecznie uwzględniony.
- Brak praktycznego przygotowania do korzystania z nowych technologii i systemów cyfrowych na stanowisku pracy.
ROZWIĄZANIA WSPIERAJĄCE RÓWNOMIERNY ROZWÓJ KOMPETENCJI W OPARCIU O KOMPETENCJE PERSONALNE I SPOŁECZNE (KPS) W KSZTAŁCENIU ZAWODOWYM
Aby zapewnić absolwentom równomierny rozwój zarówno kompetencji technicznych, jak i miękkich, warto wdrożyć konkretne rozwiązania w procesie edukacji zawodowej.
- Wprowadzenie zajęć z komunikacji interpersonalnej i pracy zespołowej
Co zrobić?
- Organizowanie warsztatów i ćwiczeń rozwijających umiejętności komunikacyjne.
- Nauka aktywnego słuchania, negocjacji oraz radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
- Wprowadzenie metod pracy projektowej wymagającej współpracy między uczniami.
Przykład wdrożenia:
- Warsztaty symulacyjne – uczniowie wcielają się w role pracodawców, klientów i współpracowników, odgrywając realistyczne scenariusze zawodowe.
- Zespołowe realizacje projektów – np. w szkole stolarskiej uczniowie wspólnie wykonują mebel, a w branży gastronomicznej organizują kolację tematyczną, ucząc się podziału ról i obowiązków.
2.Kształtowanie inicjatywy i samodzielności w edukacji zawodowej
Co zrobić?
- Wprowadzenie zajęć, które wymagają samodzielnego podejmowania decyzji.
- Nauka zarządzania projektami i organizacji własnej pracy.
- Organizowanie większej ilości konkursów zawodowych i projektów indywidualnych.
Przykład wdrożenia:
- Indywidualne zadania projektowe – np. uczeń technikum budowlanego musi zaplanować remont pokoju, uwzględniając budżet i czas realizacji.
- Zadania z realnym klientem – np. uczniowie kierunku fryzjerskiego oferują usługi modelom-klientom, ucząc się odpowiedzialności i podejmowania decyzji.
- Nauka zarządzania stresem i emocjami w środowisku zawodowym
Co zrobić?
- Warsztaty psychologiczne uczące radzenia sobie ze stresem i presją czasu.
- Symulacje trudnych sytuacji zawodowych, np. niezadowolony klient, konflikt w zespole.
- Wprowadzenie metod relaksacyjnych i technik zarządzania emocjami.
Przykład wdrożenia:
- Ćwiczenia radzenia sobie z krytyką – nauczyciel odgrywa rolę wymagającego klienta, a uczeń uczy się profesjonalnie reagować na jego uwagi.
- Zarządzanie czasem i priorytetami – uczniowie wykonują zadania pod presją czasu, ucząc się organizacji pracy.
- Wprowadzenie elementów przedsiębiorczości i obsługi klienta
Co zrobić?
- Zajęcia z budowania relacji z klientem i podstaw sprzedaży.
- Nauka prowadzenia własnej działalności gospodarczej, w tym zarządzania finansami.
- Organizowanie symulacji negocjacji biznesowych i obsługi reklamacji.
Przykład wdrożenia:
- Tworzenie mini-firm – uczniowie np. technikum gastronomicznego prowadzą szkolną kawiarnię, zarządzając finansami i obsługą klientów.
- Ćwiczenia sprzedażowe – uczniowie odgrywają scenariusze negocjacji ceny lub reklamacji.
- Integracja KPS z przedmiotami zawodowymi
Co zrobić?
- Połączenie nauki technicznej z elementami kompetencji społecznych.
- Zadania wymagające prezentacji swojej pracy przed grupą lub klientem.
- Analiza studiów przypadków z rzeczywistych sytuacji zawodowych.
Przykład wdrożenia:
- Prezentacja projektów – np. uczeń technikum informatycznego przedstawia swój projekt strony internetowej przed komisją.
- Omawianie przypadków z rynku pracy – np. analiza sytuacji konfliktowych w zakładzie mechanicznym i wspólne szukanie rozwiązań.
Równomierny rozwój KPS można osiągnąć poprzez integrację kompetencji miękkich z nauką techniczną, organizację warsztatów, symulacji i praktycznych ćwiczeń. Takie podejście zwiększy konkurencyjność absolwentów na rynku pracy, przygotowując ich nie tylko do wykonywania zawodu, ale też do skutecznej komunikacji, zarządzania czasem i budowania relacji zawodowych.
PODSUMOWANIE
W przypadku technikum i branżowej szkoły I stopnia opisywany dokument może stanowić bardzo dobrą bazę, którą można wzbogacić o następujące niezbędne elementy, z punktu widzenia przygotowania zawodowego:
- obecnie obowiązujące Kompetencje Personalno-Społeczne i OMZ-ty
- specjalistyczne kompetencje zawodowe i techniczne,
- umiejętności w zakresie nowych technologii, szczególnie cyfrowych,
- zarządzanie projektami, innowacyjność i przedsiębiorczość.
- praktyczne umiejętności pracy zespołowej,
- kulturę pracy, postawy etyczne w miejscu pracy i odpowiedzialność zawodową.
W obu przypadkach obecny dokument daje jasny sygnał: edukacja zawodowa nie jest mniej wartościowa – każdy typ szkoły może i powinien kształcić absolwentów świadomych, aktywnych i gotowych do dalszego rozwoju.
WNIOSKI
- Dobra baza, która wymaga doprecyzowania
Opracowany dokument stanowi solidny i ambitny punkt wyjścia do budowania spójnego, nowoczesnego profilu absolwenta szkół ponadpodstawowych. Jego zaletą jest kompleksowość, uniwersalność i otwartość na różnorodność uczniów i ścieżek edukacyjnych.
Ważne jednak, by kolejne wersje uwzględniały poniższe sugestie „zawodowców”:
- uwzględnienie i pozostawienie KPS-ów oraz OMZ-ów,
- wyodrębnienie celów głównych, które należy sprecyzować w postaci szczegółowych działań, które da się zrealizować i które będą mierzalne,
- konkretne przykłady zastosowania profilu w różnych typach szkół,
- jasne i zrozumiałe powiązanie z podstawą programową i praktyką szkolną,
- uwzględnienie roli nauczycieli, która jest kluczowa w kształtowaniu charakteru i osobowości uczniów,
- zwiększenie nacisku na wartość samodzielnego rozwoju i wewnętrznych kompetencji,
- zminimalizowanie egocentrycznego podejścia do edukacji oraz jej negatywnymi konsekwencjami dla młodych ludzi,
- zwiększenie uwagi na rozwój nauczycieli zawodu i warunki do realizacji tych założeń,
- wyraźne wskazania w zakresie dostosowania do poziomu odbiorcy i specjalnych potrzeb.
- Obawy podczas wdrażania profilu?
Zbyt duża ilość nowych określeń i pojęć (np. kompetencje fundamentalne, przekrojowe, regulowanie emocji).
- Model ten i wskazane obszary poznawania świata opierają się w szczególności
o przedmioty, co w oświacie zawodowej ogranicza znacznie przestrzeń kształcenia. - Zbyt dużo niemierzalnych kompetencji np.: sprawczość (sprawczość u ucznia z orzeczeniem, opinią, dysfunkcją).
- Odkrywamy koncepcje, które są już znane – idee kompilowane ze źródeł, częściowo historycznych.
Czego nie wiemy ?
- Czy odbędzie się prędzej przed wdrożeniem ewaluacja wdrożonych w roku 2012 PPKZ szczególnie KPS-ów i OMZ-ów ?
- Czy profil będzie podwaliną do reformy edukacji w Polsce szczególnie w obszarze Kształcenia Zawodowego ?
- Czy profil będzie punktem wyjścia do tworzenia później dokumentów związanych
z pracą w szkole tzn. na przyszłe zmiany w PPKZ ? - Czy profil ogólny będzie tożsamy z celami kształcenia ogólnego ?
- Czy obędzie systemowy sposób wdrażania profilu absolwenta szkoły podstawowej w kształceniu zawodowym ?
- Jakie będą koszty wdrożenia ?
- Jak i za pomocą jakich narzędzi i w jakim stopniu zmierzymy stopień osiągnięcia efektów kształcenia opisanych w modelu ?
Jeśli przedstawione postulaty zostaną spełnione, Polska oświata może zyskać nowoczesny, oparty na wartościach i kompetencjach model kształcenia młodych ludzi – gotowych na wyzwania jutra.
Artur Kowalski – www.ksztalcenie-zawodowe.pl Konsultacja: Grażyna Uhman
[1]https://economista.pl/to-beda-umiejetnosci-przyszlosci-co-wyrozni-nas-na-rynku-pracy/?utm_source=chatgpt.com
[2]https://listapracownikow.pl/poszukiwanie-pracy/rekrutacja-w-2025-roku-jakie-umiejetnosci-beda-najbardziej-poszukiwane/?utm_source=chatgpt.com