REKOMENDACJE ZMIAN W SYSTEMIE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO I USTAWICZNEGO W POLSCE

Wprowadzenie Dokument do pobrania ->

Niniejsze rekomendacje dotyczą propozycji zmian w systemie kształcenia zawodowego i ustawicznego w Polsce i są one efektem systematycznie prowadzonych działań diagnostycznych z udziałem grupy założonej na portalu społecznościowym „KSZTAŁCENIE-ZAWODOWE.PL – Grupa dla nauczycieli zawodu i nie tylko” (skupiającej prawie 3 tysiące nauczycieli zawodu, dyrektorów szkół, kierowników kształcenia praktycznego, pracodawców i otoczenia społeczno-gospodarczego) oraz niezależnych ekspertów oświaty zawodowej skupionych wokół portalu www.ksztalcenie-zawodowe.pl.

Rekomendacje odnoszą się do pięciu obszarów problemowych, w których wskazujemy przykładowe propozycje rozwiązań systemowych.

I.DOPASOWANIE SYSTEMU KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO DO POTRZEB DYNAMICZNIE ZMIENIAJĄCEGO SIĘ RYNKU PRACY

Zharmonizowanie klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego z potrzebami rynku pracy w oparciu o aktualne dane z rynku pracy oraz opisy informacji o zawodach funkcjonujących na rynku pracy (zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności MRPiPS), opracowanej wspólnie z resortami właściwymi dla zawodów oraz z udziałem przedstawicieli pracodawców i zainteresowanych stron ze środowiska. Celowe jest przyspieszenie procesu procedowania zmian w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego. Na potrzeby 32 branż występujących w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego wskazane jest opracowanie wzorcowych (ujednoliconych pod względem struktury) opisów stanowisk pracy, które będą skorelowane z podstawami programowymi kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego, PRK oraz sektorowymi ramami kwalifikacji (jeśli takie są ustanowione). Jest to również zasadne z punktu widzenia rekrutacji pracowników i budowania ofert takiej rekrutacji. Alternatywnym rozwiązaniem może być systemowe wypracowanie standardów zawodowych, z których może korzystać edukacja i rynek pracy. Takie standardy funkcjonują w wielu krajach, np. we Francji, Wielkiej Brytanii, USA i są przygotowywane przez instytucje reprezentujące rynek pracy i systematycznie aktualizowane i dostarczane do publicznej wiadomości. W Polsce odpowiednikiem takich standardów są opisy informacji o zawodach funkcjonujących na rynku pracy, opracowane z udziałem pracodawców, pracowników i organizacji branżowych w projekcie POWER MRPiPS INFOdoradca+. Są one zamieszczone w bazie danych na Wortalu Publicznych Służb Zatrudnienia. Aktualnie baza zawiera 1000 opisów informacji o zawodach ujętych w KZiS. Wśród nich jest opisanych tylko 5 zawodów szkolnictwa zawodowego: Technik lotniskowych służb operacyjnych – 315406, Szkutnik – 711504, Przetwórca ryb – 751103, Monter stolarki budowlanej – 712906,Kierowca mechanik – 832201. Pozostałe 210 zawodów ujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego nie było przedmiotem opracowania w tym projekcie. Z punktu widzenia oczekiwań szkolnych doradców zawodowych, jak również tworzenia przez szkoły programów dodatkowych umiejętności zawodowych, wszystkie zawody szkolnictwa branżowego powinny posiadać taki standard opisu zawodu który powinien korelować z podstawami programowymi kształcenia w zawodach oraz programami nauczania zawodu. Rekomendujemy, aby MRPiPS w porozumieniu z MEN rozważyło możliwość opracowania opisów informacji o pozostałych zawodach celem wypracowania kompletnego katalogu opisów zawodów szkolnictwa branżowego.
Przegląd, analiza krytyczna i weryfikacja treści podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego. W pierwszej kolejności należy zidentyfikować treści nauczania i efekty kształcenia, które nie są już aktualne w środowisku pracy. Doprecyzować należy efekty kształcenia tak, by nauczyciel zawodu/pracodawca wiedział, co konkretnie kryje się pod efektem kształcenia/kryterium weryfikacji. Likwidacja zbyt ogólnych, szerokich określeń/treści nauczania. Bez likwidacji godzin przeznaczonych na Kształcenie Zawodowe. Nadmiernie rozbudowana podstawa programowa jest praktycznie najważniejszą przeszkodą w realizacji misji szkoły, jaką powinno być przygotowanie do nabycia odpowiednich kompetencji i kwalifikacji faktycznie niezbędnych w pracy zawodowej, a nie kształcenie wyłącznie pod potrzeby zdania egzaminu z kwalifikacji. Celowe jest przyspieszenie procesu procedowania zmian w podstawach programowych zawodów szkolnictwa branżowego, co pozwoli na uzyskanie przestrzeni, która będzie realizowana bardzo praktycznie. Musi nastąpić szybsze dostosowanie modelu edukacji zawodowej do otaczającej nas rzeczywistości. Należy położyć większy nacisk na zdobywanie umiejętności praktycznych, które powinny dominować, a odchodzić należy od wymagania czystej wiedzy pamięciowej, która obecnie jest powszechnie dostępna na wyciągnięcie ręki (smartfona). Model, który powinien być obecnie promowany przy opracowaniu dokumentów programowych powinien opierać się na taksonomii uczenia się „Education 4.0”(wg. World Economic Forum), gdzie na pierwszym miejscu stawia się umiejętności, na drugim postawy i kompetencje „miękkie”, a potem dopiero wiedzę w minimalnym zakresie niezbędnym do opanowania umiejętności oraz postaw. Taksonomia uczenia się, „Edukacja 4.0” przedstawia kompleksowy zestaw umiejętności, postaw i wartości, które mają przygotować uczniów do dobrego funkcjonowania w gospodarkach przyszłości, opierając się na współczesnych badaniach i ustalonych taksonomiach edukacyjnych. Opisany model jednoczy szerszą inicjatywę Światowego Forum Ekonomicznego „Edukacja 4.0” w oparciu o wspólne podstawy i zrozumienie tego, jak na nowo przygotować obecnie system edukacji zawodowej, a także służy jako instrument ułatwiający tą transformację.
Dopisanie, dla wybranych zawodów, obowiązku zdobywania dodatkowych uprawnień (na wzór zawodu mechanik pojazdów samochodowych – uprawnienie: prawo jazdy) dostosowanych do lokalnego rynku pracy. Uczeń w trakcie całego cyklu kształcenia powinien obowiązkowo przystąpić do kursu zawodowego/branżowego związanego z jego branżą. Np. w zawodzie technik logistyk po pierwszej kwalifikacji wymagane ukończenie kursu operatora wózka widłowego lub obsługa innych urządzeń UDT (jedyny wymóg to ukończone 18 lat), a może i prawo jazdy B +, C, ADRy. Zdobyte dodatkowe uprawnienia z pewnością będą podnosić kompetencje i konkurencyjność absolwenta na rynku pracy. Obecnie prawo przewiduje możliwość zdobycia w/w dodatkowych uprawnień ale nie określa i nie zabezpiecza środków finansowych.
Umożliwienie realizacji Dodatkowych Umiejętności Zawodowych (DUZ) w różnych zawodach zbieżnych z branżą, nie tylko w danym zawodzie wskazanym przez przepisy (zał. 33)oraz jak najszybsze wprowadzenie opracowanych już DUZ-ów do realizacji w szkołach (prace trwały od 2019 roku do dziś nie zostały wdrożone i ogłoszone w Dz.U.).
Włączenie mikropoświadczeń/mikrokwalifikacji w kształceniu zawodowym dla nauczycieli i uczniów tzw. uznawalność. Mikropoświadczenia są potwierdzeniem wyników w nauce osiągniętych w ramach krótkiego doświadczenia edukacyjnego, np. kursu lub szkolenia(dostosowanie prawa oświatowego).
Promowanie drożności ścieżki kształcenia i potwierdzania kwalifikacji zawodowych, (narzędzia oraz dobre przykłady),które pozwolą w całym cyklu kształcenia uzyskać dodatkowe umiejętności zawodowe, kwalifikacje wolnorynkowe (wcześniejsza nazwa – rynkowe) oraz kwalifikacje sektorowe funkcjonujące w Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji lub dodatkowe uprawnienia zawodowe czy specjalizacje, które powinny kończyć się wydaniem odpowiedniego certyfikatu czy świadectwa. Dziś przepisy tego nie definiują.
Opracowanie kwalifikacji rynkowych i wprowadzenie ich do ZSK. Zdobycie takich kwalifikacji można oferować uczniom w końcowym etapie kształcenia, jako dodatek do podstawy programowej kształcenia w zawodach.
Ujednolicenie pensum 18 h dla nauczycieli kształcenia zawodowego (KZ), bez rozróżniania na kształcenie teoretyczne i praktyczne. Należy bezwzględnie obniżyć pensum dydaktyczne nauczycieli kształcenia zawodowego – praktycznego z 20 godzin do 18 godzin, tzn. ujednolicić pensum. Specyfika kształcenia w zawodzie wymaga od nauczyciela większego wysiłku związanego z przygotowaniem każdych zajęć praktycznych (materiały, ćwiczenia, serwisowanie narzędzi i sprzętu itd.) oraz specjalistycznym prowadzeniem zajęć zawodowych. Dynamiczne zmiany w przemyśle, technice i technologiach wymuszają stałą aktualizację wiedzy nauczyciela zawodu (konieczność permanentnego uczenia się przez całe życie). Zwiększone pensum dydaktyczne powoduje w efekcie obniżenie wynagrodzenia, co pogłębia sytuację kryzysową w tej grupie zawodowej. Nierówne traktowanie wszystkich nauczycieli poprzez podział na nauczycieli przedmiotów zawodowych i ogólnych.
Upowszechnienie w Kształceniu Zawodowym modelu kształcenia modułowego, który zbliża proces kształcenia do procesu pracy (holistyczne podejścia – integracja teorii z praktyką), gdzie uczeń odtwarza poszczególne zadania zawodowe tj. uczy się przez działanie. Kształcenie modułowe sprawdza się w sytuacjach, gdy potrzebna jest elastyczna zmiana treści nauczania w zawodzie (podążających za zmianami na rynku pracy) i dostosowanie do zmieniających się potrzeb w zakresie osiąganych kwalifikacji i kompetencji. Koncepcja ta doskonale wpisuje się w koncepcję „uczenia się przez całe życie” oraz ułatwia mobilność zawodową. Kształcenie modułowe wiąże się z kształceniem problemowym (powiązanie teorii i praktyki, rola tutorska nauczyciela, kształtowanie umiejętności samodzielnego uczenia się), kształceniem wielostronnym (kształtowanie umiejętności formułowania komunikatów – sądów analityczno-opisowych wyjaśniających, wartościujących i normatywnych), kształceniem indywidualnym (indywidualizacja procesu kształcenia), kształceniem programowym i strukturalnym, kształceniem multimedialnym, a przede wszystkim z kształceniem zadaniowym (wykonywanie zadań zawodowych). Zasadne jest dalsze propagowanie oraz upowszechnianie tego modelu kształcenia modułowego poprzez umocowanie prawne pensum dla kształcenia modułowego na poziomie 18 h.
Możliwość realizacji pensum nauczycieli kształcenia zaowdowego w ciągu 2-3 dni w tygodniu wynikająca z przepisów ustawy Karta Nauczyciela (min. przez nauczycieli pracodawców, którzy nie są dyspozycyjni tak jak planuje się to w szkole tj. według tygodniowego planu zajęć oraz tych którzy pracują np. w systemie weekendowym na Kwalifikacyjnych Kursach Zawodowych).
Traktowanie tytułu zawodowego inżyniera na równi z tytułem magister. Preferowanie w KZ wykształcenia na poziomie inżyniera, ponieważ tytuł magister to tytuł naukowy niezbędny w karierze naukowej, a niekoniecznie w zawodzie nauczyciela zawodu.
Zrównanie nauczycieli Centrów Kształcenia Zawodowego w prawach z nauczycielami szkół (m. in. w zakresie: pensum, szczególnie świadczenia kompensacyjne, świadczenie laptop dla nauczyciela, dodatek opiekuńczo-wychowawczy nad klasą).
Wprowadzenie możliwości prowadzenia ośrodka nauki jazdy przy Centrum Kształcenia Zawodowego czy Ustawicznego.
Skoordynowanie udostępniania informacji o nowych zawodach z kalendarzem szkolnym, co przyspieszy okres dostosowania oferty szkolnictwa zawodowego do potrzeb rynku pracy oraz gospodarki.
Rozważenie możliwości stworzenia narzędzi, które ułatwią migrację uczniów zmieniających szkołę lub klasę bez straty całego roku nauki. W związku z obniżeniem wieku w którym rozpoczyna się naukę szkołach ponadpodstawowych oraz ewidentnym brakiem doradztwa zawodowego uczeń klasy pierwszej czy drugiej podejmujący decyzję o zmianie zawodu narażony jest na utratę całego roku nauki w związku ze zmianą klasy/szkoły.
Wprowadzenie zmian w przepisach prawa dotyczących pracodawców ułatwiających realizację praktycznej nauki zawodu (finansowanie [refundowanie]) staży uczniowskich, praktyk zawodowych, zajęć praktycznych – szczególnie w technikach). Konieczność propagowania większego zaangażowania pracodawców w organizację praktycznej nauki zawodu/staży uczniowskich poprzez wypracowanie modelu zachęt (preferencje podatkowe, finansowe, ulgi/bony edukacyjne, itd.) dla pracodawców angażujących się w tej formie w proces kształcenia zawodowego.
Ustanowienie, w każdej szkole branżowej (BS I i technikum) obowiązkowego stanowiska KIEROWNIKA KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO/ZASTĘPCY KIEROWNIKA uzależnione od liczby uczniów w szkole (w kształceniu zawodowym), który bezpośrednio koordynuje, kieruje i nadzoruje współpracę oraz realizację treści nauczania podczas realizacji praktycznej nauki zawodu (zajęcia praktyczne, zajęcia praktyczne u pracodawców, całoroczne praktyki zawodowe, staże uczniowskie), a także zajmuje się egzaminami zawodowymi (w tym pozyskiwaniem pracodawców do udziału w egzaminach zawodowych)i informowaniem o jego przebiegu oraz wynikach.
Podniesienie rangi i umocowania prawnego Centrum Kształcenia Zawodowego, które dysponują, znacznie szerszą niż szkoły bazą do, realizacji praktycznej nauki zawodu -kształcenia praktycznego. Celowe finansowanie tych jednostek z budżetu poza subwencją (podobne preferencje jak Branżowe Centra Umiejętności).
Wprowadzenie obowiązku uzupełniania luk kompetencyjnych poprzez poprawnie prowadzony monitoring realizacji programu kształcenia, proponowane wypracowane narzędzia do identyfikacji i pomiaru kompetencji kluczowych.
Ustalenie maksymalnej liczby uczniów na zajęciach praktycznych (w jednej grupie). Obecnie występuje dowolność w tym zakresie, w szczególności brak jest odwołania do poszanowania obowiązujących przepisów BHP. Powoduje to konieczność unormowania tego zagadnienia poprzez zobowiązanie do stosowania wytycznych zawartych w programach nauczania, które określają liczbę stanowisk organizowanych na poszczególnych zajęciach, dostosowując je do możliwości lokalowych oraz przepisów BHP obowiązujących w danej placówce. Obecny stan prawny pozwala na dowolność, która podyktowana jest tylko rachunkiem ekonomicznym.
Wprowadzenie większej jawności i dostępności do procedowanych oraz planowanych kierunków zmian dotyczących Kształcenia Zawodowego wprowadzanych przez MEN, CKE oraz pracodawców (nowe zawody, zmiany legislacyjne, aktualności, komunikaty, itd.) w jednej dedykowanej przestrzeni, w jednym miejscu.
Zwiększenie zniżki – ulgi ustawowej na przejazdy komunikacją publiczną z 33% na 50 % oraz rozszerzenie jej na kolej dalekobieżną (obsługiwaną głównie przez podmioty: IC, EIP,TLK), co zdecydowanie poprawiłoby mobilność kadry pedagogicznej. Rozwiązanie analogiczne przyjęte jest już w ustawie z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (t. j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1872 ze zm.) oraz Ministerstwo Obrony Narodowej w stosunku do żołnierzy zawodowych oraz o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego,
Ujednolicenie sposobu rozliczania godzin ponadwymiarowych i nadliczbowych w zakresie ustalenia jednolitego okresu rozliczeniowego. Obecnie mamy do czynienia z różnym podejściem szkół i samorządów poprzez ustalanie różnych okresów rozliczeniowych.
Rozliczenia godzin ponadwymiarowych z uwzględnieniem dodatku za wysługę lat pracy –w miejsce rozliczenia bez tego dodatku. Obecnie zgodnie z zasadą rozliczeniową, godzina ponadwymiarowa pracy nauczyciela jest niższa niż wynikająca z etatu.
Wyłączenie wszelkich wypłacanych dodatków przy ustalaniu spełnienia obowiązku wypłaty minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2020 r. poz. 2207 oraz z 2023 r. poz. 1667), w szczególności nie uwzględnianie dodatku za wysługę lat, wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i nadliczbowe, dodatku motywacyjnego, itp.
Istnieje potrzeba propagowania znaczenia uczenia się przez całe życie i nieustannego podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz zdobywania umiejętności przydatnych na rynku pracy wśród absolwentów szkół zawodowych, pracodawców i pracobiorców. W tym zakresie niezbędna jest współpraca organów samorządowych, władz lokalnych, instytucji i pracodawców oraz wzmacnianie roli szkoły branżowej, Centrów Kształcenia Ustawicznego oraz Centrów Kształcenia Zawodowego, jako miejsc wysokiej jakości kształcenia zawodowego, ustawicznego i aktywności obywatelskiej. Włączanie szkół i placówek w realizację lokalnej polityki edukacyjnej, społecznej, w tym zatrudnienia, która powinna zmierzać do budowania modelu „Szkoły przyszłości otwartej dla każdego”, w tym tworzenie warunków umożliwiających osobom dorosłym podnoszenie kwalifikacji oraz zdobycie nowego zawodu/kwalifikacji/kompetencji potrzebnych dla rynku. Szkoły powinny włączyć się również w szkolenia i przekwalifikowanie pracowników o niskich kwalifikacjach, pracowników starszych oraz osób znajdujących się w szczególnie niekorzystnych warunkach na rynku pracy (nakaz współpracy z Urzędami Pracy).
W celu promowania atrakcyjności kształcenia zawodowego w wymiarze krajowym, europejskimi i światowym, należy prowadzić wielowymiarowe działania informacyjne i kampanie na rzecz podnoszenia świadomości społecznej, jak na przykład Europejski Tydzień Umiejętności Zawodowych oraz konkursy umiejętności zawodowych EuroSkills i WorldSkills, czy chociażby Gdański Tydzień Zawodowca. Celowe jest również (wzorem innych krajów) dostosowanie modelu polskich konkursów (w miastach, powiatach, województwach) i olimpiad zawodowych (wybranych) na potrzeby konkursu umiejętności – europejskiego i światowego, co powinno przyczynić się do promocji kwalifikacji absolwentów szkół technicznych i branżowych oraz młodych pracowników na arenie międzynarodowej. Finansowanie tych działań z budżetu Państwa.
Celowe jest wzmacnianie roli szkoły branżowej i placówek kształcenia zawodowego, jako lokalnych centrów kultury, kształcenia ustawicznego (również w trybie weekendowym), w tym promocji i rozwoju kompetencji zawodowych i kluczowych na użytek społeczności lokalnych.
Zmiana zapisów prawnych dająca możliwość przestąpienia do egzaminu czeladniczego, uczniom kształcącym się u pracodawców, nie będących rzemieślnikami (np. również uczniom, którzy kształcą się u pracodawców w zakładach pracy w formie prawnej: spółki z o.o.) bez konsekwencji utraty przez pracodawcę dofinansowania zwrotu kosztów kształcenia.
Możliwość zmiany przez ucznia typu szkoły w trakcie roku szkolnego (z technikum do branżowej szkoły I stopnia, kształcącej w systemie dualnym). Dzisiejsze przepisy nakładają obowiązek zawarcia umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego najpóźniej z dniem 1 września danego roku szklonego. Zauważalna jest potrzeba zmiany terminu zawierania ww. umów w związku z ewentualnym przejściem ucznia z technikum do branżowej szkoły I stopnia w systemie dualnym, jak również zmiany nauki zawodu.
Zwiększenie liczby godzin na przedmioty kształcenia zawodowego(zmniejszenie liczby godzin i ilości przedmiotów w kształceniu ogólnokształcącym i uzyskane w ten sposób godziny przeznaczyć na kształcenie zawodowe. Całkowicie niezrozumiałe jest realizowanie zajęć z muzyki, plastyki czy filozofii w technikum czy szkole branżowej. Tak samo duża liczba godzin np. z biologii, geografii w szkołach kształcących w branży mechanicznej czy motoryzacyjnej. Jeśli uczeń chce mieć wykształcenie ogólne to zapewne powinien wybrać liceum, a jeśli chce być pracownikiem związanym z konkretnym zawodem, to nie jest mu potrzebne tak rozległe wykształcenie ogólne.
Udrożnienie zawodów(ścieżki kariery), gdyż po ostatniej reformie minister wprowadzający nowe podstawy programowe nie uwzględnił głosu ekspertów. Wiele zawodów zostało ograniczonych wyłącznie do szkoły branżowej i nie można dalej kontynuować nauki w szkole branżowej II stopnia, pomimo, iż w ramach danej branży niektóre zawody takie możliwości mają. Ma to bardzo duży wpływ na negatywny wybór danego zawodu przez młodzież szkół podstawowych.
Umożliwienie nauczycielom zawodu którzy przejdą na świadczenie kompensacyjne (obecnie nie dotyczy nauczycieli CKZ),możliwość pracy w szkole i placówce CKZ na stałe, a nie tylko do końca sierpnia br. Rozwiąże to problem braku nauczycieli kształcenia zawodowego.
Przywrócenie 88 ustawy Karta Nauczyciela.

II. WSPARCIE METODYCZNE I DOSKONALENIE KOMPETENCJI NAUCZYCIELI KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO

Celowe jest opracowanie zintegrowanej koncepcji kształcenia, dokształcania i doskonalenia nauczycieli szkolnictwa branżowego(dla 32 branż z klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego) dostosowanej do prognozy potrzeb kadrowych oraz trendów rozwoju danej branży z udziałem i w oparciu o Sektorowe Rady ds. Kompetencji, przedstawicieli szkolnictwa zawodowego i uczelni wyższych.
Zapewnienie nauczycielom kształcenia zawodowego, instruktorom pnz specjalistycznego doradztwa metodycznego i merytorycznego w dedykowanym Centralnym Ośrodku Metodycznym, współdziałanie z placówkami doskonalenia nauczycieli oraz z pracodawcami i organizacjami barażowymi, w tym włączenie Sektorowych Rad ds. Kompetencji oraz Branżowych Centrów Umiejętności w systemie doskonalenia nauczycieli szkolnictwa branżowego.
Powołanie dedykowanego Centralnego Ośrodka Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego (na wzór rozwiązanego Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej – KOWEZIU), poza Ośrodkiem Rozwoju Edukacji – ORE, i/lub Instytutu Kształcenia Zawodowego (niezależnie od Instytutu Badań Edukacyjnych), np. przy ministrze właściwym odpowiedzialnym za edukację zawodową. Cele: naukowo-metodyczne wsparcie, informacja, pomoc prawna/implementacja na poziom szkoły, metodyczna, dydaktyczna, dla nauczycieli kształcenia zawodowego i pracodawców. Ośrodek służyłby pomocą prawną pracodawcom i nauczycielom, pomocą metodyczną, dydaktyczną, miałby za zadanie koordynację i wsparcie działań na rzecz Kształcenia Zawodowego, doradztwa zawodowego i który pozwoliłby na tworzenie narzędzi specjalistycznych w ścisłej współpracy z pracodawcami, niezbędnych w pracy nauczycieli uczących zawodu. Nauczyciele kształcenia zawodowego powinni mieć zapewnione solidne przygotowanie merytoryczne i wsparcie metodyczne, pomoce dydaktyczne, poznawać nowe metody, które pozwolą im na nawiązanie lepszych relacji z młodzieżą, stworzenie nauczycielom możliwości zaktualizowania fachowej wiedzy z zakresu nauczanego przedmiotu-zawodu, w oparciu o innowacyjną, najnowszą pedagogikę Kształcenia Zawodowego.
Utworzenie specjalnego funduszu przeznaczonego na dokształcanie i doskonalenie nauczycieli kształcenia zawodowego oraz opracowanie procedur i kryteriów ubiegania się o środki z tego funduszu.
Sukcesywne zwiększanie sumy środków finansowych przekazywanych do dyspozycji dyrektorów szkół branżowych i placówek przeznaczonych na dofinansowanie dokształcenia i doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych (teoretycznych i praktycznych).
Utworzenie systemu grantów na innowacje i eksperymenty pedagogiczne, w tym autorskie programy nauczania zawodu realizowane z udziałem pracodawców w formie kształcenia dualnego i kształcenia modułowego, w nowych zawodach potrzebnych dla lokalnego, regionalnego i krajowego rynku pracy oraz te dedykowane dla rzemiosła.
Uruchomienie programu doskonalenia kompetencji nauczycieli osób dorosłych o komponent andragogiczny, z wykorzystaniem opisu informacji o zawodzie „Andragog”, zamieszczonego w bazie danych na Wortalu Publicznych Służb Zatrudnienia.
Powołanie konsultantów branżowych w branżach, na poziomie województw ds. Kształcenia Zawodowego. Obecna forma, tj. nauczyciel doradca metodyczny przy ODN-ie nie sprawdza się. Brak systemowego wsparcia nauczycieli Kształcenia Zawodowego.
Powołanie szkół ćwiczeń nauczycieli kształcenia zaowdowego (np. przy Centralnym Ośrodku Wsparcia Kształcenia Zawodowego), w których wykładowcami będą zarówno praktycy, np. „super belfrzy”, eksperci i specjaliści z branży, metodycy itp., jak i teoretycy – rzeczywiści fachowcy od edukacji zawodowej,wzajemnego uczenia się i nauczania dla nauczycieli KZ. Program realizowany w szkołach ćwiczeń powinien odpowiadać nowoczesnym trendom w edukacji zawodowej obowiązującym obecnie w Europie i na świecie. Nauczyciel w tej szkole ćwiczeń powinien być kształcony we wszystkich obszarach potrzebnych do funkcjonowania w szkole zawodowej – od wizerunku osobowościowego po metody pracy, warsztat trenera-tutora.
Wprowadzenie dostępu do aktualnych baz danych, narzędzi, informacji, badań dotyczących kierunków zmian w zakresie potrzeb pracodawców, potrzeb lokalnych i krajowych rynków pracy w dedykowanej przestrzeni.
Zweryfikowanie działania wojewódzkich i powiatowych Rad Rynku pracy – zasadność wydawanych decyzji i działań na rzecz rzetelnego pozyskiwania informacji o potrzebach regionalnego i lokalnego rynku pracy, a także o możliwościach realizowania kształcenia w poszczególnych szkołach.
Wprowadzenie powszechnego dostępu do szkoleń zawodowych specjalistycznych i metodycznych w zawodzie/branży w oparciu o bon edukacyjny (wszystkich szkoleń w formie online i stacjonarnych, tych komercyjnych również).
Zwiększenie dostępności dla uczniów i nauczycieli do nowoczesnych technik i technologii poprzez współpracę z pracodawcami i organizacjami branżowymi, poprzez działania systemowe zobowiązujące stronę resortów i organizacji do takiej współpracy wraz z narzędziami (np. poprzez dostęp do materiałów w wersji tzw. edukacyjnej).
Finansowanie zewnętrzne-budżetowe (nie samorządowe i nie z subwencji) obowiązkowych szkoleń branżowych dla nauczycieli kształcenia zawodowego– możliwość bezpłatnych szkoleń oraz merytoryczne wsparcie dla nauczycieli w postaci przekazywania nauczycielom materiałów i informacji w ramach branży i ministerstwa właściwego o nowościach technicznych i technologicznych oraz zwiększenie dostępu nauczycieli do nowoczesnych technik i technologii min. w oparciu o współpracę z właściwymi ministerstwami branżowymi.
Wprowadzenie możliwości obowiązku oddelegowania nauczyciela do „przemysłu” w celu aktualizacji wiedzy i doskonalenia zawodowego, nie tylko w ramach staży(nowe prawo przewiduje takie oddelegowanie w wymiarze 1 tygodnia, tj. 40 godz. raz na 3 lata i jest to naszym zdaniem daleko niewystarczające, szczególnie dla tych aktywnych nauczycieli, którzy chcą częściej odbyć staż czy szkolenie. Obecnie brak wskazania konkretnego na finansowanie tych staży. Tym bardziej więc powinno się zwracać uwagę na dokształcanie nauczycieli kształcenia zawodowego w tym zakresie i to w godzinach pracy.Zobowiązanie nauczycieli przedmiotów zawodowych do odbywania szkoleń branżowych w ramach 40-godzinnego czasu pracy (poza czasem prowadzenia zajęć) oraz określenie odgórnie czasu trwania tych szkoleń, to nierówne traktowanie nauczycieli, nakładanie więcej obowiązków na nauczycieli kształcenia zawodowego niż na nauczycieli pozostałych przedmiotów. To jest szczególnie ważne, gdy nauczycieli kształcenia zawodowego brakuje.
Wprowadzenie bezpłatnych, dedykowanych studiów podyplomowych, przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela przedmiotów zawodowych, mających na celu przeciwdziałanie brakom kadrowym, szkolenia kaskadowe dla nauczycieli, organizowane i prowadzone przez kadrę Szkół Ćwiczeń lub Centralny Ośrodek Wsparcia Kształcenia Zawodowego.
Ustanowienie stypendiów dla uczniów kształcących się w zawodzie(technikum, szkół policealnych, szkół branżowych), refundowanych całkowicie lub w dużej części przez państwo, by w ten sposób zachęcić młodzież do wyboru nauki zawodu.
Opracowanie alternatywnych e-podręczników szkolnych oraz e-booków które pozwoli przejść w sposób naturalny na nauczanie hybrydowe bądź zdalne – nowoczesnych pomocy dydaktycznych, uzupełnionych o obecnie stosowane technologie procesy, zabiegi, techniki, urządzenia itp., które w pełni pokryją całe podstawy programowe kształcenia w zawodzie i które pozwolą na używanie ich we własnych przestrzeniach internetowych- platformach np. moodle itp. Materiały obecnie opracowane (opublikowane grudzień 2023) tzw. e-zasoby opublikowane na platformie zpe.gov.pl nie spełniają w pełni oczekiwań nauczycieli kształcenia zawodowego (min. materiały nie pokrywają całej podstawy programowej (wybiórcze treści i zawody) oraz są mało intuicyjne i zawierają błędy zarówno merytoryczne, jak i metodyczne. A materiały z obszaru „Podejmowanie działalności gospodarczej” już od 2019 roku są mało przydatne, podobnie jak materiały z obszaru „Język Obcy Zawodowy” (przygotowany do podstaw programowych dwuliterowych).
Przygotowanie narzędzi w postaci platform mobilnych, dedykowanych dla szkół kształcących w zawodach poprzez opracowanie-zakup, przygotowanie dedykowanej bezpłatnej platformy /na wzór moodle, którą szkoły będą mogły używać do kształcenia na odległość oraz na KKZ-tach, wraz z materiałami udostępnionymi przez MEN oraz z własnymi szkoły. Uważamy, że promowanie kształcenia na odległość oraz szkolenie nauczycieli i uczniów w poprzednich latach w zakresie obsługi moodle pozwoliły szkołom na realizację kształcenia na odległość (KNO) między innymi w czasie pandemii, wykorzystując przy tym opracowane w latach poprzednich i dedykowanych materiałów dydaktycznych które były dostosowane do adaptacji na szkolnej platformie.
Finansowanie Kształcenia Na Odległość (KNO).Brakuje powszechnie obowiązujących rozwiązań lub choćby dostępnych wzorców dotyczących aspektów finansowania KNO. Dotyczy to przede wszystkim wynagradzania nauczycieli za przygotowanie i prowadzenie KNO, a także rozliczania innych prac związanych z KNO. Polskie uregulowania prawne dotyczące KNO są niedostosowane i nie zgodne z europejskimi oraz światowymi tendencjami, hamują jego upowszechnianie w systemie kształcenia zawodowego. Z uwagi na niewielką popularność trudno mówić o dopasowaniu obecnej oferty KNO do potrzeb rynku pracy.
Upublicznienie w jednym miejscu efektów zrealizowanych w ostatnich 15 latach projektów edukacyjnych w ramach różnych – unijnych czy własnych realizacji, tych jednostek które tworzyły materiały o charakterze merytorycznym, metodycznym, e-zasoby, dydaktyczne narzędzia, materiały dedykowane dla kształcenia zawodowego.
Promowanie umiejętności cyfrowych (w oparciu technologie cyfrowe) uczniów które obecnie są niezbędne podczas wykonywania zadań w poszczególnych zawodach. płynnego przejścia na nauczanie hybrydowe bądź zdalne

III. DOSKONALENIE SYSTEMU EGZAMINÓW ZAWODOWYCH

Zmiana podejścia do istoty egzaminu zawodowego. Egzaminy nie mogą być, jak ma to miejsce obecnie, kluczową, najważniejszą częścią edukacji zawodowej. Jego formuła (część praktyczna ma czasami charakter pisemny) nie pozwala na rzetelną ocenę poziomu praktycznych umiejętności uczniów, ani na ich zweryfikowanie. Obniża to rangę egzaminu, jak również nie wpływa pozytywnie na motywację uczniów, nie tylko w zakresie rzetelnego przygotowania, ale przede wszystkim w zakresie przystąpienia do niego. Niska lub prawie żadna jest świadomość uczniów oraz pracodawców odnośnie jego przydatności. Obecnie dominuje praktyka nauczania tego, jak rozwiązywać zadania „pod klucz odpowiedzi” – przez to uczniowie uczą się jak „zdawać klasówki”, jak rozwiązywać testy, a nie jak rozwiązywać problemy zawodowe.Uczniowie szkół branżowych BS I i techników powinni potwierdzać swoje kwalifikacje, wykonując konkretne zadania, a nie opisując projekty.
Ewaluacja systemu egzaminacyjnego, począwszy od zmian wprowadzonych od 2012 roku.Poddać pod dyskusję elementy warte kontynuowania i te wymagające zmian czy nawet likwidacji. Wypracowane wnioski powinny wyeliminować bariery i problemy, które występują podczas organizacji oraz w całym skomplikowanym procesie egzaminowania w szkołach i placówkach (kolidowanie realizacji egzaminów z pracą bieżącą w szkole, wyłączone sale, nauczyciele zawodu zaangażowani jako obsługa techniczna czy jako egzaminatorzy, baza, wadliwy niestabilny system ASE-maszyna wirtualna (przykład egzamin sesja zima 2024), skomplikowane i często zmieniające się procedury instalacji egzaminu teoretycznego za pomocą komputera. Co przekłada się na zbyt duże obciążenie szkół i placówek o dodatkowe obowiązki które nie wynikają bezpośrednio z przepisów prawa a w większości opierają się o wytycznych CKE/OKE.
Dostosowanie/zmiana terminów egzaminów w ostatnim roku nauki. Równomierne rozłożenie przedmiotów zawodowych i ogólnokształcących w obu semestrach stworzy możliwość i przestrzeń na realizację Dodatkowych Umiejętności Zawodowych oraz dodatkowych uprawnień i kwalifikacji czy specjalizacji. Obecnie wciąż są szkoły, w których kształcenie zawodowe kończy po I okresie kl. V. Należy ponownie dopracować i uzgodnić terminarz egzaminów zawodowych, szczególnie w przypadku techników, w których uczniowie są poważnie obciążeni tak egzaminem, jak i maturą.
Rozważenie powrotu do pomysłu organizacji egzaminów zawodowych poza szkołą – poprzez ustanowienie Ośrodków Egzaminacyjnych Zewnętrznych, całorocznych/weekendowych np. W CKZ, BCU, u pracodawców. Obecnie egzaminy wyłączają nauczycieli kształcenia zawodowego w ich trakcie poprzez zaangażowanie i organizację ich w macierzystej szkole lub w komisjach poza szkołą (asystent techniczny, operator systemu czy egzaminator). Przeniesienie odpowiedzialności organizowania egzaminu pisemnego z szkół na właściwą OKE. Obecnie to szkoła odpowiada za przygotowanie całego egzaminu zawodowego i bardzo często też odpowiada za pojawiające się problemy techniczne niezwiązane z infrastrukturą szkoły.
Udostępnienie bazy pytań do egzaminu teoretycznego, jak i bazy zadań praktycznych, co pozwoli je na bieżąco weryfikować, uniknąć błędów oraz wyeliminuje pytania, które są mało istotne lub wręcz niepotrzebne (nieaktualne) w obrębie nauczanego zawodu. Zawężenie ilości pytań pozwoli na wybranie tych pytań które są związane bezpośrednio z wykonywanymi kluczowymi zadaniami zawodowymi, a nie bazującymi na czystej teorii w korelacji z „odchudzeniem” podstawy kształcenia zawodach. Obecnie takie bazy funkcjonują jako komercyjne produkty z których masowo korzystają zdający uczniowie, słuchacze jak i nauczyciele. Udostępnienie pytań w powszechnej przestrzeni było by dobrym krokiem do unowocześnienia procesu nauczania i uczenia się.
Przyspieszenie terminu ogłoszenia wyników po egzaminie zawodowym do jednego miesiąca, a wynik punktowy po egzaminie teoretycznym zdawanym z wykorzystaniem komputera powinien być wiążący zaraz po jego wyświetleniu, tuż po zakończonym egzaminie (takie procedury występują na wolnym rynku podczas zdawania certyfikowanych egzaminów online w specjalnych ośrodkach egzaminacyjnych czy na prawo jazdy). Jest to szczególnie ważne dla osób dorosłych (mających ukończone 18 lat) którzy kończą Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe oraz osoby przystępujące eksternistycznie do egzaminu, którym zależy na jak najszybszym podjęciu pracy zgodnie z nabytymi kwalifikacjami zawodowymi.
Możliwość jednokrotnego poprawiania wyniku egzaminu teoretycznego jeszcze w tej samej sesji egzaminacyjnej. Obecnie często wynik egzaminu pisemnego w oparciu o stworzony algorytm wyboru pytań jest niedoskonały, bo pojawiają się pytania z tego samego bloku np. 3 pytania z BHP itd.
Rozważenie likwidacji obowiązkowego egzaminu zawodowego dla młodzieży z różną niepełnosprawnością np. stopniu lekkim, kształcących się w zawodach pomocniczych na poziomie 2 PRK/ERK(np. w Szkołach Specjalnych Przysposabiających do pracy czy Branżowych Szkołach Specjalnych I stopnia). W zawodach pomocniczych podstawa programowa napisana jest na poziomie 2 PRK/ERK, gdzie wszystkie czynności powinno się wykonywać pod nadzorem oraz z pomocą osoby-doświadczonego pracownika. Wykonywanie zadań zawodowych dla takiej młodzieży wyklucza samodzielne wykonanie zadań egzaminacyjnych, co przekłada się na niższe wyniki zdawalności i frustracje uczniów z w/w szkół. Obecne wytyczne i komunikaty dyrektora CKE w sprawie szczegółowych sposobów dostosowania warunków i form przeprowadzania egzaminu zawodowego w danym roku szkolnym wykluczają z udziału w egzaminie osobę wspomagającą czy specjalistę z zakresu danego rodzaju niepełnosprawności. Również żadna inna osoba nie może wykonywać za zdającego zadań egzaminacyjnych, stosując się do poleceń przekazywanych przez zdającego.
Zwolnienie finalistów olimpiad w zakresie danego zawodu z obowiązku podchodzenia do egzaminów praktycznych (nie tylko teoretycznych).
Ustanowienie stanowiska (oraz wynagrodzenia) operatora egzaminu pisemnego oraz administratora pracowni w formule DK, przynajmniej w takim samym zakresie, jak asystenta technicznego egzaminu praktycznego. Nadmieniamy że w/w czynności nie są czynnościami dydaktycznymi które nie wchodzą bezpośrednio w obowiązki nauczyciela który to organizuje i przeprowadza taki egzamin czasami przez wiele sesji i dni.
Urynkowienie wynagrodzenie asystenta technicznego. Aktualnie najniższa stawka godzinowa proponowana dla asystenta technicznego nie jest adekwatna do wynagrodzenia obowiązującego na wolnym rynku czy nawet stawek nauczycielskich. Nadmieniamy, że są to czasami czynności wysokospecjalistyczne, takie jak: informatyczne, programistyczne, mechatroniczne, elektroniczne, itd. Wynagrodzenie asystenta technicznego współorganizującego egzamin zawodowy w sesji zimowej 2024 było wyższe od płacy minimalnej w gospodarce jedynie 6 groszy (dotyczy to dotyczy ok. 9600 nauczycieli-asystentów technicznych pracujących przy egzaminach).
Urealnienie/dostosowanie zadań praktycznych i teoretycznych do aktualnych wymagań rynku pracy.Obecnie dość często zdarza się, że są one zbyt oderwane od rzeczywistości. Należy zadania i pytania z minionych egzaminów poddać ogólnej i powszechnej ocenie i ewaluacji. Obecnie jest to możliwe jedynie w przypadku odwołania się zdającego od wyniku egzaminu. Proponuje się udostępnić zadania (poprzez system informatyczny) wszystkich uprawnionym egzaminatorom, którzy powszechnie poddadzą dyskusji poprawność po przeprowadzonym już egzaminie pytania teoretyczne i zadania praktyczne wykluczając na przyszłość treści które bywają kontrowersyjne.
Ustalenie zasad ogólnych oraz realnego klucza oceniania (wagi) dla wszystkich zawodów, aby uniknąć różnic w ocenie tych samych czynności zawodowych w ramach jednej branży. Obecnie klucz punktowy proponuje autor zadania, a decyduje zespół Krajowy. Nie zawsze najwyżej są oceniane nabyte umiejętności i kompetencje kluczowe zawodowe.
Wprowadzenie jawności punktowania na egzaminie praktycznym – konieczne jest ogłoszenie po egzaminie kryteriów, wag oraz zastosowanej punktacji w ocenie zadania które pozwoli na bardziej przejrzystą i przyjazną formułę egzaminu zawodowego.
Umożliwienie skutecznej, oficjalnej komunikacji nauczycieli z CKE/OKE odnośnie do zmian w danym roku w egzaminach zawodowych co pozwoli na poznanie i zrozumienie wprowadzanych procedur. Proponuje się organizację cyklicznych (miesięcznych) konferencji w formule on-line (nagrywanych), na której będzie można zadać nurtujące pytania przez zainteresowanych nauczycieli i dyrektorów. Dziwi fakt, że jawne zadania praktyczne są tylko dla wybranych zawodów. Np. dla zawodu monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie nie udostępniono jeszcze takich zadań.
Cykliczna aktualizacja i standaryzacja sprzętu oraz wyposażenia wykorzystywanego na egzaminie zawodowym pozwalająca Ośrodkom Egzaminacyjnym z wyprzedzeniem zakupić niezbędne wyposażenie, a nie jak to jest teraz przed samym egzaminem. W przypadku sesji zimowej która przypada na początek roku jest to duży problem z wydatkami które przypadają na sam początek roku budżetowego.
Ujednolicenie wyposażenia stanowisk egzaminacyjnych w danej branży czy zawodzie. Obecnie jest zbyt duża dowolność w interpretowaniu wskazań przekazywanych z CKE/OKE. Przykładem branża motoryzacyjna, gdzie rozwiązania konstrukcyjne pojazdów samochodowych nie pozwalają obecnie na jednorodną standaryzację która jest faworyzowana obecnie na egzaminie. Obecnie jest trudno wyodrębnić jednolite rozwiązania konstrukcyjne pojazdów które można by zastosować na egzaminie. Dlatego zaleca się o inne podejście metodologiczne które pozwoli wprowadzić nowsze pojazdy na egzaminach zawodowych i pozwoli na urealnienie zadań zawodowych.
Odstąpienie od egzaminu w modelu D (dokumentacja) absolwentów szkół branżowych na rzecz egzaminu w modelu W (wykonanie).

IV.ROZWÓJ DORADZTWA ZAWODOWEGO

Systemowe zwiększenie ilości obowiązkowych zajęć z doradztwa zawodowego oraz systematyczne, zorganizowane wsparcie szkół w narzędzia do badania predyspozycji min. w szkole podstawowej. Obecnie znaczna część uczniów po ukończeniu szkoły branżowej (szczególnie technikum) nie zamierza pracować oraz nie pracuje w wyuczonym zawodzie. Według aktualnych badań tylko 51,6% uczniów chce pracować w zawodzie, którego się uczy.W obecnym systemie oświaty doradztwo nie jest traktowane, jako jedno z podstawowych zadań szkoły.
Wzmocnienie roli doradztwa zawodowego w szkole może się odbyć na wiele sposobów: przez zwiększenie roli etatowych doradców w szkole, ale też przez włączenie doradztwa w realizację podstaw programowych, jako wspólnego działania podejmowanego przez doradców szkolnych, wychowawców, nauczycieli i rodziców. W szkołach ponadpodstawowych należy położyć nacisk na osiągnięcie pozytywnych rezultatów kształcenia zawodowego i ustawicznego, na kompetencje i powiązane z nimi efekty uczenia się pozwalające sprawnie radzić sobie w świecie przyszłości (kompetencje jutra, a nie zawody przyszłości), by zmniejszyć liczbę osób przedwcześnie kończących naukę zawodu.
Ustanowienie w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego.
Powołanie komórek/ośrodków, które będą koordynowały działania na danym terenie (województwo) i wspomagały systemowo działania Doradców zawodowych w oparciu o przygotowane narzędzia. Dziś Doradztwo Zawodowe zostało przypisane do zbyt wielu instytucji rynku pracy (brak korelacji), co nie przekłada się na jakość i oczekiwane efekty. Dobrym przykładem rozwiązań systemowych są Centra Wsparcia Rzemiosła, Kształcenia Dualnego i Zawodowego w województwie wielkopolskim.
Promowanie możliwości i polepszanie warunków finansowych i organizacyjnych podnoszenia kompetencji uczniów poprzez udział w dodatkowych bezpłatnych zajęciach pozalekcyjnych/pozaszkolnych, stażach uczniowskich czy praktykach zawodowych, kursach/kursach certyfikowanych. Propagowanie w szkołach podstawowych otwartych zajęć praktyczno-technicznych w placówkach zewnętrznych np. Centra Kształcenia Zawodowego, szkoły branżowe w pracowniach i warsztatach itd. Niezbędne jest systemowe, ustawiczne, przy wsparciu adekwatnych resortów wsparcie i promowanie kształcenia zawodowego .
Przywrócenie zajęć praktyczno-technicznych w szkołach podstawowych. Umożliwi to poznanie własnych zdolności i zainteresowań u uczniów. Pozwoli również na bardziej skuteczne działania doradców zawodowych, którzy przy współpracy z nauczycielami ZPT pozwolą lepiej doradzić uczniom w wyborze szkoły zawodowej. W przypadku braku możliwość realizacji w szkole podstawowej proponuje się wykorzystać do tego bazy Centrum Kształcenia Zawodowego czy pracownie zawodowe w szkołach branżowych
Narzędzia monitoringu karier absolwentów szkół ponadpodstawowych.Wprowadzenie narzędzi, które pozwolą na bieżąco zainteresowanym stronom (szkołom, placówkom, uczniom, pracodawcom, rodzicom itd.) uzyskać dostęp do aktualnego monitoringu karier absolwentów szkół ponadpodstawowych, w celu zapewnienia informacji na temat przebiegu kariery absolwentów tych szkół, na potrzeby prowadzenia polityki oświatowej państwa na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, w tym dostosowywania kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy oraz przygotowywania uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia.
W perspektywie dalszej digitalizacji rynku pracy i rozwoju usług rynku pracy wzrasta zapotrzebowanie na coraz to nowsze narzędzia wspierające doradztwo edukacyjno-zawodowe, pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe oraz monitoring rynku pracy. Dotychczasowe rozwiązania i narzędzia powinny być zweryfikowane pod kątem efektywności oraz docelowo zintegrowane w jeden system doradztwa i poradnictwa edukacyjnego oraz rynkowego/zawodowego.
Doradcy zawodowi powinni prowadzić stały monitoring i analizę zasobów kwalifikacji rynkowych wprowadzanych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji.Umożliwi to identyfikację kwalifikacji rynkowych, które mogą stanowić uzupełnienie kwalifikacji uzyskanych przez uczniów szkół branżowych. Należy pamiętać, iż zasoby ZSK są sukcesywnie rozbudowywane i mogą się w nim pojawiać nowe kwalifikacje adekwatne dla zawodu. Dobrym rozwiązaniem byłoby skorelowanie wszystkich działań w jednej przestrzeni, w której na bieżąco byłyby przekazywane i aktualizowane wiadomości niezbędne w pracy doradcy zawodowego.

V.ROZSZERZENIE I UELASTYCZNIENIE SPOSOBÓW FINANSOWANIA SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO

Finansowanie egzaminów z kwalifikacji rynkowej i uprawnień branżowych, niezbędnych do wykonywania zawodu oraz umiejętności dodatkowych (specjalistycznych), zwiększających szanse uczniów na zatrudnienie zgodne z kwalifikacjami, jeśli szkoła wprowadziła go do programu nauczania.
Refundacja – finansowanie staży uczniowskich u pracodawców w pełnym wymiarze.
Umożliwienie w ramach kształcenia zawodowego praktycznego szkół/placówek prowadzenia działalności usługowej na rzecz osób fizycznych na preferencyjnych zasadach np. zwolnionej z opodatkowania.
Wprowadzenie regulacji prawnych, umożliwiających wykorzystywanie celowo dochodów wypracowanych przez CKZ-ty, szkoły/placówki wyłącznie do statutowych działań w/w jednostek, tj. do zakupu materiałów i pomocy dydaktycznych.
Wprowadzenie bonu edukacyjnego– refundowanego na dokształcanie zawodowe branżowe dla nauczycieli kształcenia zawodowego, który pokryje koszty szkoleń obowiązkowych oraz dodatkowych.
Finansowanie zajęć z doradztwa zawodowego czy zajęć praktyczno-technicznych realizowanych na rzecz innych jednostek samorządowych (dla szkół podstawowych).
Promowanie możliwości i polepszanie warunków finansowych i organizacyjnych podnoszenia kompetencji uczniów poprzez udział w dodatkowych bezpłatnych zajęciach pozalekcyjnych/pozaszkolnych, stażach uczniowskich czy praktykach, kursach/kursach certyfikowanych. Niezbędne jest systemowe, ustawiczne, przy wsparciu adekwatnych resortów wsparcie i promowanie kształcenia zawodowego.
Wprowadzenie wydzielonych środków (pozycji algorytmu) na realizację zajęć uzupełniających teoretyczne kształcenie zawodowe młodocianych pracowników, realizowane w CKZ.
Weryfikacja aktualnych rozwiązań finansowania szkolnictwa zawodowego,polegających na powiązaniu mechanizmów finansowania z faktycznymi kosztami kształcenia – urealnienie kosztów w poszczególnych zawodach, wagi „algorytmu” dotyczącej finansowania zajęć w ramach turnusów dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników
Uregulowanie prawne sytuacji gdzie następuje rozdysponowanie etatu w formie godzin ponadwymiarowych że pracujący w ten sposób nauczyciele nie otrzymywali dodatków motywacyjnych w odróżnieniu od nauczycieli pracujących np. w jednej szkole na etat, a w drugiej na pół etatu. Proponujemy przeznaczyć te środki na dodatki motywacyjne wypłacane proporcjonalnie do liczby godzin ponadwymiarowych, które przepracowuje nauczyciel.
Zapewnienie warunków (w tym finansowych) do tworzenia lokalnych/regionalnych partnerstw dla rozwoju i promocji kształcenia zawodowego i ustawicznego skupiających instytucje działające w obszarze edukacji, rynku pracy oraz innych obszarów życia społecznego i gospodarczego, które w zakresie swojej działalności m.in. inicjują, realizują, wspierają, opisują i promują kształcenie zawodowe i ustawiczne oraz doradztwa edukacyjno-zawodowego. Współpraca w ramach partnerstwa dotyczyć powinna m.in. następujących celów:

podejmowanie wspólnych działań (w tym o charakterze innowacyjnym) oraz przedsięwzięć prowadzących do rozwoju kształcenia zawodowego oraz doradztwa edukacyjno-zawodowego, orientacji i poradnictwa zawodowego;
identyfikowanie, aktualizowanie i dostarczanie szkołom i doradcom zawodowym wiarygodnych informacji o potrzebach i oczekiwaniach pracodawców w zakresie zawodów, kwalifikacji, kompetencji i umiejętności wymaganych aktualnie i w perspektywie 3-5 lat oraz tworzenie bazy realizacji praktycznej nauki zawodu poprzez staże uczniowskie i praktyki zawodowe oferowane przez pracodawców,
budowanie elastycznej i atrakcyjnej dla uczniów oferty programowej kształcenia zawodowego w oparciu o zidentyfikowane potrzeby pracodawców oraz dokumenty strategiczne (europejskie, krajowe, regionalnie i lokalne);
wspieranie rozwoju nauczycieli kształcenia zawodowego oraz tworzenie otwartych zasobów edukacyjnych (materiały metodyczne, poradniki) wspomagających realizację oferty programowej w zawodach szkolnictwa branżowego,
podniesienie poziomu jakości usług oraz wspieranie rozwoju zawodowego kadry świadczącej usługi doradztwa edukacyjno-zawodowe oraz poradnictwa zawodowego,
promowanie i upowszechnianie usług i działań podejmowanych wspólnie w partnerstwie oraz prowadzonych przez każdego z partnerów, świadczonych na rzecz kształcenia zawodowego i ustawicznego.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Zespół ekspertów uczestniczący w przygotowaniu rekomendacji uważa, że należy przeprowadzić otwartą dyskusję w naszym środowisku oraz kompleksową ewaluację całego systemu kształcenia zawodowego (kształcenie formalne oraz poza formalne) w Polsce oraz zdiagnozować co jest obecnie dobre, co do poprawy i co jest zbędne w realizacji Kształcenia Zawodowego (począwszy od wprowadzenia pierwszej reformy w roku 2012). Wszystkie przedstawione propozycje powinny być punktem wyjścia do przyszłych zmian systemowych oraz prawnych. Proponujemy wzorem innych krajów europejskich wyodrębnić cały system Kształcenia Zawodowego który będzie regulowany odrębną, nową ustawą o Kształceniu Zawodowym, bowiem w ustawie o systemie oświaty kształcenie zawodowe jest „mało widoczne”, zwłaszcza dla pracodawców.

W ramach działań proponujemy powołanie zespołu roboczego (konsultacyjno-doradczego) przy Ministrze Edukacji Narodowej, który wypracuje wraz ze środowiskiem pracodawców i otoczeniem społeczno-gospodarczym propozycje najefektywniejszych rozwiązań systemowych. W naszej ocenie prowadziłoby to do opracowania „Strategii rozwoju systemu kształcenia zawodowego i ustawicznego na lata 2024-2028”. Proponujemy również powołanie eksperckich zespołów branżowych (korzystając z funduszy europejskich), które dostosują klasyfikację zawodów oraz podstawy programowe kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego do potrzeb innowacyjnej gospodarki. Niezbędne jest systemowe, ustawiczne, przy wsparciu adekwatnych resortów wsparcie i promowanie kształcenia zawodowego, szczególnie umiejętności związanych z zieloną i cyfrową transformacją oraz obecnie bardzo ważnych umiejętności uczenia się. Nie ma dobrze funkcjonującej gospodarki bez dobrze wykształconych kadr technicznych.

Z naszej strony deklarujemy pełne wsparcie dla realizacji opisanych zagadnień oraz gotowość do uczestnictwa w podejmowanych w tym zakresie pracach oraz zwracamy się do nauczycieli kształcenia zawodowego, wszystkich sił politycznych, samorządów lokalnych, związków zawodowych, środowiska pracodawców o poparcie proponowanej strategii oraz udział w dalszych pracach nad proponowanymi rozwiązaniami.

W imieniu zespołu ekspertów:

Redaktor naczelny

Artur Kowalski

REKOMENDACJE ZMIAN W SYSTEMIE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO I USTAWICZNEGO W POLSCE